Дэлхийн нэгдмэл дэлхийн зах зээлд гарах явцад кофе, какао болон бусад ундаа зэрэг цай барууны орнуудаас өндөр үнэлгээ авч, дэлхийн хамгийн том ундаа болжээ.
Олон улсын цайны зөвлөлийн сүүлийн үеийн статистик мэдээгээр, 2017 онд дэлхийн цайны тариалалтын талбай 4 сая 890 мянган га-д хүрч, цайны үйлдвэрлэл 5 сая 812 мянган тонн, дэлхийн цайны хэрэглээ 5 сая 571 мянган тонн болжээ.Дэлхийн цайны үйлдвэрлэл, борлуулалтын хоорондох зөрчилдөөн одоо ч тод хэвээр байна.Дэлхийн цайны өсөлт гол төлөв Хятад, Энэтхэгээс гардаг.Хятад улс дэлхийн хамгийн том цай үйлдвэрлэгч болсон.Үүний тулд дэлхийн цайны үйлдвэрлэл, худалдааны хэв маягийг ялган салгаж, дүн шинжилгээ хийж, дэлхийн цайны салбарын динамик чиг хандлагыг тодорхой ойлгох нь Хятадын цайны салбарын хөгжлийн хэтийн төлөв, худалдааны хэв маягийн чиг хандлагыг хүлээж, нийлүүлэлтийг удирдан чиглүүлэхэд чухал ач холбогдолтой юм. Бүтцийн өөрчлөлтийг хийж, Хятадын цайны олон улсын өрсөлдөх чадварыг дээшлүүлнэ.
★Цайны худалдааны хэмжээ буурсан
НҮБ-ын Хүнс, хөдөө аж ахуйн статистикийн мэдээллийн сангаас гаргасан статистик мэдээллээс үзэхэд энэ шатанд цай тариалагч 49 томоохон улс, цай хэрэглэдэг улс таван тивийн 205 улс орон, бүс нутгийг хамарч байна.2000-2016 он хүртэл дэлхийн цайны нийт худалдаа өсөх хандлагатай, дараа нь буурах хандлагатай байв.Дэлхийн цайны нийт худалдаа 2000 онд 2.807 сая тонн байсан бол 2016 онд 3.4423 сая тонн болж, 22.61%-иар өссөн байна.Үүний дотор импорт 2000 онд 1,343,200 тонн байсан бол 2016 онд 1,741,300 тонн болж, 29.64%-иар;экспорт 2000 онд 1,464,300 тонн байсан бол 2016 онд 1,701,100 тонн болж, 16,17%-иар өссөн байна.
Сүүлийн жилүүдэд дэлхийн цайны худалдааны хэмжээ буурах хандлагатай байна.Цайны худалдааны нийт хэмжээ 2016 онд 2015 оны мөн үетэй харьцуулахад 163 мянган тонноор буурч, өмнөх оны мөн үеэс 4.52 хувиар буурчээ.Үүнээс импортын хэмжээ 2015 оны мөн үеийнхээс 114,5 мянган тонноор, өмнөх оны мөн үеэс 6,17 хувиар, экспортын хэмжээ 2015 оны мөн үеэс 41,100 тонноор буурчээ. жилийн 2.77%-иар буурсан байна.Импортын хэмжээ болон экспортын хэмжээ хоорондын зөрүү тасралтгүй багассаар байна.
★Цайны худалдааны тив хоорондын хуваарилалт өөрчлөгдсөн
Цайны хэрэглээ, үйлдвэрлэлийн өөрчлөлтийг дагаад тив хоорондын цайны худалдааны хэмжээ ч тэр хэмжээгээр хөгжиж байна.2000 онд Азийн цайны экспорт дэлхийн цайны экспортын 66%-ийг эзэлж, дэлхийн цайны экспортын хамгийн чухал бааз болж, Африк 24%, Европ 5%, Америк 4%, Далайн улс 2000 онд цайны экспортын хамгийн чухал бааз болж байна. 1%.2016 он гэхэд дэлхийн цайны экспортод эзлэх Азийн цайны экспорт дөрвөн пунктээр буурч, 62 хувь болжээ.Африк, Европ, Америк бүгд бага зэрэг өсч, 25%, 7%, 6% хүртэл өссөн байна.Далайн цайны экспортын дэлхийн хэмжээнд эзлэх хувь бараг үл тоомсорлож, 0.25 сая тонн болж буурчээ.Цайны экспортын гол тив бол Ази, Африк гэдгийг олж мэдэх боломжтой.
2000-2016 онд Азийн цайны экспорт дэлхийн цайны экспортын 50 гаруй хувийг эзэлж байна.Сүүлийн жилүүдэд энэ хувь хэмжээ буурсан ч цайны экспортын хамгийн том тив хэвээр байна;Африк бол цайны экспортын хоёр дахь том тив юм.Сүүлийн жилүүдэд цайны экспортын эзлэх хувь бага зэрэг өссөн.
Бүх тивийн цайны импортын үүднээс авч үзвэл 20-р зууны эхэн үед Азийн импорт 3 орчим хувийг эзэлж байв.2000 он гэхэд энэ нь 36% байсан.2016 онд энэ нь 45% хүртэл өсч, дэлхийн цайны импортын гол бааз болсон;19-р зууны эхэн үеийн Европ Хятад улсын импорт дэлхийн цайны импортын 64%-ийг эзэлж байсан бол 2000 онд 36% болж буурч, Ази тивтэй харьцуулах боломжтой байсан бол 2016 онд 30% хүртэл буурсан;Африкийн импорт 2000 оноос 2016 он хүртэл бага зэрэг буурч, 17% -иас 14% хүртэл буурсан;Америкийн цайны импорт дэлхийн хэмжээнд эзлэх хувь үндсэндээ өөрчлөгдөөгүй, 10 орчим хувьтай хэвээр байна.2000 оноос 2016 он хүртэл Далайн улсаас импортолсон хэмжээ өссөн ч дэлхийд эзлэх хувь бага зэрэг буурсан байна.Ази, Европ нь дэлхийн цайны импортын гол тив бөгөөд Европ, Азийн цайны импортын хандлага “багасч, өсөх” хандлагатай байгааг харж болно.Ази тив Европыг давж, цайны импортын хамгийн том тив болсон.
★Цайны импорт, экспортын зах зээлийн төвлөрөл харьцангуй төвлөрч байна
2016 оны цайны экспортын эхний тавд Хятад, Кени, Шри-Ланка, Энэтхэг, Аргентин багтсан бөгөөд тэдний экспорт дэлхийн нийт цайны экспортын 72.03 хувийг эзэлж байна.Цайны шилдэг арван экспортлогч орны цайны экспорт дэлхийн нийт цайны экспортын 85.20 хувийг эзэлж байна.Хөгжиж буй орнууд цайны гол экспортлогч орон байдгийг эндээс харж болно.Цайны эхний арван экспортлогч орон нь бүгд хөгжиж буй орнууд бөгөөд энэ нь дэлхийн худалдааны хуульд нийцсэн, өөрөөр хэлбэл хөгжиж буй орнууд нэмүү өртөг багатай түүхий эдийн зах зээлд ноёрхож байна.Шри Ланка, Энэтхэг, Индонези, Танзани болон бусад орны цайны экспорт буурсан байна.Үүнээс Индонезийн экспорт 17.12%, Шри Ланка, Энэтхэг, Танзани 5.91%, 1.96%, 10.24% тус тус буурчээ.
2000-2016 он хүртэл Хятадын цайны худалдаа үргэлжлэн өсөж, цайны экспортын худалдааны хөгжил мөн үеийн импортын худалдааныхаас илт өндөр байна.Ялангуяа ДХБ-д элссэний дараа Хятадын цайны худалдаанд олон боломж бий болсон.2015 онд Хятад улс анх удаа цайны хамгийн том экспортлогч болсон.2016 онд манай улсын цайны экспорт дэлхийн 130 улс орон, бүс нутгаар нэмэгдсэний дотор ногоон цайны экспорт зонхилсон байна.Экспортын зах зээл нь баруун, хойд, Африк, Ази болон бусад улс орон, бүс нутагт төвлөрсөн байдаг, ялангуяа Марокко, Япон, Узбекистан, АНУ, Орос, Хонг Конг, Сенегал, Гана, Мавритани гэх мэт.
2016 онд цай импортлогч эхний тавд Пакистан, Орос, АНУ, Их Британи, Арабын Нэгдсэн Эмират улс оржээ.Тэдний импорт дэлхийн нийт цайны импортын 39.38%-ийг, цай импортлогч эхний аравт ордог улс 57.48%-ийг эзэлж байна.Цай импортлогч арван орны дийлэнх хувийг хөгжиж буй орнууд эзэлж байгаа нь эдийн засаг тасралтгүй хөгжихийн хэрээр хөгжиж буй орнуудын цайны хэрэглээ мөн аажмаар нэмэгдэж байгааг харуулж байна.Орос бол дэлхийн цайны гол хэрэглэгч, импортлогч орон юм.Оршин суугчдын 95 хувь нь цай уудаг зуршилтай.Энэ нь 2000 оноос хойш дэлхийн хамгийн том цай импортлогч орон юм. Сүүлийн жилүүдэд Пакистан цайны хэрэглээ хурдацтай өсч байна.2016 онд Оросыг давж, дэлхийн хамгийн том цай болсон.импортын улс.
Өндөр хөгжилтэй орнууд, АНУ, Их Британи, Герман зэрэг улсууд цайны томоохон импортлогч орон юм.АНУ, Их Британи нь дэлхийн бараг бүх цай үйлдвэрлэгч орноос цай импортолдог дэлхийн томоохон импортлогч, хэрэглэгчдийн нэг юм.2014 онд АНУ анх удаа Их Британийг гүйцэж, Орос, Пакистаны дараа дэлхийн гурав дахь том цай импортлогч болсон.2016 онд Хятадын цайны импорт дэлхийн нийт цайны импортын дөнгөж 3.64 хувийг эзэлж байна.46 импортлогч орон (бүс нутаг) байсан.Импортын худалдааны гол түншүүд нь Шри Ланка, Тайвань, Энэтхэг байв.Энэ гурав нийлээд Хятадын нийт цайны импортын 80 орчим хувийг бүрдүүлдэг.Үүний зэрэгцээ Хятадын цайны импорт цайны экспортоос хамаагүй бага байна.2016 онд Хятадын цайны импорт экспортын дөнгөж 18.81%-ийг эзэлж байгаа нь цай нь Хятадын цайны экспортоос валют олдог хөдөө аж ахуйн гол бүтээгдэхүүний нэг болсныг харуулж байна.
Шуудангийн цаг: 2021 оны 3-р сарын 17
